نقش زنان در عرصه های تاریخ، فرهنگ و تمدن ایران زمین قابل ملاحظه است.

حضرت فاطمه صغری (ستّی فاطمه) ۞ نیمه اول قرن سوم ھ . ق ۞

یکی از اماکن مقدسه اصفهان، بقعه ستی فاطمه است. که مردم اصفهان به آن اعتقاد دارند.

حدود نیم قرن پیش در محله چهارسو شیرازی های اصفهان قبرستان بزرگی بود که به خاطر وجود مقبره ای به نام ستّی فاطمه (ستّی مخفف سیدتی) عوام آن را سیت فاطمه می گفته اند.

اکنون نیز این بقعه تنها باقیمانده آن قبرستان وسیع و مشهور است. حضرت فاطمه صغری دختر امام موسی بن جعفر علیه السلام در این محل مدفون است. در کتب نسب شناسی برای امام کاظم دو دختر به نام فاطمه ذکر کرده اند، که اولی در قم و دومی در اصفهان مدفون هستند.

مقبره ستی فاطمه همواره مورد توجه ادوار مختلف بوده و در قبل از دوران صفوی و در دوران صفوی دارای اهمیت زیادی بوده است.

در زمان فتحعلی شاه قاجار به سال 1242 ق تعمیراتی در آن صورت گرفته و این اواخر نیز مورد مرمت قرار گرفته است. ساختمان صحن و بقعه ستي فاطمه به زمان صفويه مربوط مي شود. این قبرستان در عهد صفویه از مقابر معتبر بوده است، به طوری که جماعتی کثیر از خاندان خلیفه سلطان در آن دفن بودند.

در سالهای اخیر تمام آن آثار از بین رفته است، قسسمتی از آن خیابان و بخش عمده ای به صورت خانه، باغ، بیمارستان، آموزشگاه و حمام درآمده است. و در تالیف حاضر نیز به تعدادی از مدفونین در این بقعه بخصوص برخی شاهزادگان دوره صفویه اشاره شده است.

در کتیبه داخل بقعه ستی فاطمه و اطراف گنبد آن ، اشعاری است که به خط نستعلیق سفید بر زمینه لاجوردی نقاشی شده است. مضمون اشعار حاکی از اقدامات شخصی به نام محمدعلی خان از وابستگان حاج محمد حسین صدر اصفهانی است که تجدید بنای را به عهده داشته است و در زمان فتحعلی شاه آن تعمیرات به واسطه وی انجام شده است.

در مزار ستی فاطمه مقبره خصوصی خاندان خلیفه سلطانی و خاندان میرزا داود مرعشی قرار داشته است و بیشتر افراد این خاندان در این مکان مدفون هستند.

بقعه شاهزادگان، در ضلع جنوبي صحن ستي فاطمه قراردارد كه بناي آن در زمان شاه عباس دوم صفوي ساخته شد و داخل آن با گچبري و سطح بيرون آن با كاشيكاري تزئين شده است.

در داخل بقعه كتيبه‌اي برجاي مانده كه قسمت‌هائي از آن از بين رفته است. در اين محل نوه‌هاي شاه اسماعيل اول مدفون هستند.

علاوه بر اين شاهزادگان ،‌ فرزندان يكي از سرداران شاه عباس اول نيز در اين محل به خاك سپرده شده‌اند.

روي قبور شاهزادگان سنگ‌هاي يكپارچه مرمري نفيس قرار دارند كه منقش به نقوش مختلف مي‌باشند. هركدام از اين سنگ‌ها داراي يك كتيبه در قسمت بالا و اشعاري در اطراف به خط نستعليق هستند.

در ضلع جنوبي داخل بقعه شاهزادگان نيز بر يك قطعه سنگ مرمر بسيار شفاف كه به حالت عمودي در قسمت پائين ديوار نصب شده اشعاري نوشته شده است.

يكي از سنگ قبرها تاريخ 1041 قمري را برخود دارد و خوشنويس مشهور عصر صفويه محمدرضا امامي آن را نوشته است.

رابعه اصفهانیه ۞ نیمه اول قرن چهارم ه . ق ۞

رابعه اصفهانیه بانویی است که در کتاب "خیرات الحسان "از او یاد شده است و به جز آن ، برخی تالیفات دیگر نیز تحت همین عنوان به معرفی او پرداخته اند.

این بانو معاصر با دوران پادشاهان سلسله سامانی بوده و از او اشعاری نقل شده است که در منابع دیگر این شعرها منصوب به رابعه قزداری است. بیشتر ماخذی که به ذکر احوال رابعه مذکور پرداخته اند او را رابعه نسب کعب قزداری بلخی معرفی کرده اند که در اوائل قرن چهارم هجری میزیسته و سخن او در لطافت و اشتمال بر معانی دل انگیز و به فصاحت و حسن تاثیر معروف بوده است.

عوفی وی را در حسن و جمال ، فضل و کمال و عرفت و حال رمیده روزگار و فریده دهر توصیف کرده و او را صاحب عشق حقیقی و مجازی و فارس میدان زبان و ادب فارسی و عربی می داند. احوالات ( رابعه ) در خاتمه " نفخات الانس" مولانا جامی مسطور است. جامی نام او را در شمار زنان صوفی زاهد آورده است.

شواهدی بر اینکه رابعه اصفهانی و رابعه قزداری هر دو یکی بوده اند و یانه در دست نیست. لکن همانطور که آمد ابیات منسوب به رابعه اصفهانی، همان ابیات رابعه قزداری است و آن شعر این است:

دعوت من بر تو آن شد کایزدت عاشق کناد

بر یکی سنگین دلی نامهربان چون خویشتن

تا بدانی درد عشق و داغ مهر و غم خوری

تا به هجر اندر بپیچی و بدانی قدر من

عایشه ورکانیه ( ام الحسن) ۞ نیمه دوم قرن پنجم ۞

عایشه ورکانیه معروف به ام الحسن ، دختر حسن بن ابراهیم ورکانی ، متوفی به سال 460 ه .ق بوده است. وی از مشهورترین علماء، دانایان و واعظان عصر خویش بوده است و به نوشته سمعانی، جماعتی از مردان و زنان زمان او حضور وی را درک کرده اند و بسیاری از این افراد از شهرها و مناطق دیگر راهی مجلس درس او شده اند. از جمله می توان در بین آنها به ام الرضا «ضوء» دختر حمد بن علی حبال، ابوالعز حسن بن هادی علوی و ابومنصور حسین بن طلحه صالحانی اشاره نمود.این بانو از ابوعبدلله محمدبن اسحاق بن منده اصفهانی معروف به حافظ استفاده های علمی برده و استماع حدیث نموده است.

به نوشته یاقوت حموی در کتاب نفیس «معجم البلدان»، ورکان، منطقه ای از مناطق اصفهان بوده و جماعتی از علما و دانشوران به آنجا منسوب بوده اند. احتمال این می رود که ورکان، همان فلاورجان باشد زیرا در گذشته آن را ورکان یا پل ورکان می خوانده اند.

فاطمه عقیلی جوزدانی اصفهانی (فاطمه جوزدانیه) ۞ قرن 6- 5 ه . ق ۞

از مشهورترین زنان در آن اعصار فاطمه عقیلی جوزدانی اصفهانی معروف به فاطمه جوزدانیه متوفی سال 524 ه.ق است. وی علاوه بر صفات حمیده، حدیث شناس، صاحب نظر در مسائل دینی و در آن روزگار تنها زنی بود که «معجم کبیر» و «معجم صغیر» طبرانی را تدریس نموده و ذهبی، دانشمند معروف از او به عنوان «مُسْنِدَه» اصفهان یاد کرده است. از جمله کسانی که از محضر وی استفاده نمود دانشمند و سیاستمدار معروف و وزیر مشهور عصر سلجوقی خواجه نظام الملک طوسی بوده است.ابن خلکان کنیه این بانو را ام ابراهیم ذکر کرده است. وفات او در شهر اصفهان و به تاریخ چهارشنبه 24 رجب سال 524 ه.ق بوده است.

ام البهاء اصفهانی ( فاطمه) ۞ قرن 6- 5 ه . ق ۞

از دیگر زنان شایسته از جهت علمی و معنوی «ام البهاء اصفهانی» معروف به فاطمه است.وی دختر ابوالفضل محمدبن احمد بن حسن ابوسلیمان سعدان بغدادی بود. او متولد سال 460 ه.ق بوده است.این بانو زنی پرهیزگار و بسیار مقید به آداب و سنن اسلامی بوده و از زنان معمّر روزگار خود به شمار رفته است. در کتاب های تذکره از وی به نیکی یاد کرده اند. ام البهاء از حیث علمی سرآمد هم گنان و حدیث دان و حدیث شناس بوده است. وی در دوران فراگیری علم در شهر اصفهان از محضر مشاهیر دانشمندان زمان خود بهره گرفت. ابوسعد سمعانی و گروهی از دانشمندان عصر او از محضرش استفاده علمی برده اند از جمله آنان محمد بن منصور مؤذن و بدر بن ابی الفتوح بوده اند. این زن پارسا و پرتلاش چندان زیست که مرگ بسیاری از نزدیکانش را به چشم خود دید. وی در آستانه صد سالگی در تاریخ چهارشنبه ،23 رمضان المبارک سال 539 ه.ق چشم از جهان فرو بست.

برداشت از سايت http://www.hamshahrionline.ir/News/?

مشاهیر زنان اصفهان از گذشته تا عصر حاضر تالیف محمد حسین ریاحی