تيمچه ملك
واژه «تيم» به معني کاروانسرا بوده است، چنان که ناصرخسرو در سفرنامه خود از اين واژه استفاده کرده است و تيمچه به معني تيم کوچک يا کاروانسراي کوچک بوده است. اما در دوره معاصر به کاروانسراها يا سراهاي کوچک و سرپوشيده، تيمچه مي‌گويند، مانند تيمچه امين الدوله در کاشان. اين خصوصيت کالبدي تيمچه‌ها، يعني سرپوشيده بودن آنها، فضاي مناسبي براي عرضه کالاهاي گرانبها مانند فرش، دور از آسيب باد و باران و آفتاب پديد مي‌آورد. به همين سبب فضاي تيمچه‌ها، غالباً نسبت به کاروانسراها از لحاظ اقتصادي گران‌تر بوده و براي عرضه اجناس ارزان قيمت استفاده نمي‌شده است.
در دوره قاجاريه طرح‌هاي متنوعي از ترکيب تيمچه و کاروانسرا پديد آمد، سراچه و تيمچه امير در تبريز و سرا و تيمچه حاج رضا در قزوين از نمونه‌هاي اين نوع بناها هستند. قيصيريه لار ـ لارستان قيصريه
واژه قيصريه از کلمه لاتيني «کايسارئا» به معني بازار شاهي مشتق شده است.در بعضي از منابع اشاره شده که واژه قيصريه با کلمه «قيصر» يا «سزار» مربوط بوده است.در ايران به فضايي قيصريه گفته مي‌شد که از لحاظ خصوصيات معماري به يک راسته فرعي، دالان يا تيمچه و در موارد معدودي به يک سرا شبيه بود، اما از لحاظ کارکردي غالبا به عرضه کالاهاي لوکس و گرانبها، به ويژه انواع منسوجات عالي اختصاص داشت، به همين سبب فضاي قيصريه‌ها يک يا چند در ورودي داشت، که در هنگام شب آن را مي‌بستند. در اصفهان نمونه‌هايي از اين نوع قيصريه‌ها وجود داشت.
در بعضي از بازارهاي عثماني در شهرهاي تاريخي ترکيه امروز، و نيز در سوريه و الجزاير، فضايي به نام «بدستان» وجود داشت که برخي محققان اظهار داشتند که نام آن از واژه بده بستان فارسي گرفته‌شده است.کارکرد بدستان کاملا مشابه کارکرد قيصريه بود و به عرضه کالاهاي گرانبها و به خصوص منسوجات نفيس اختصاص داشت.
موقوفات خاندان ملك التجاردر اصفهان
اصطلاح ملك التجارمعمولاً به رئيس و ريش سفيد تجار يك شهر اطلاق مي شده و از دوره صفويه به كار مي رفته است.از ملك التجارهاي بنام اصفهان حاج آقا محمدملك،يكي از مردان لايق وكاردان اواخر دوره قاجاريه بوده ودر سال1315ه.ق وفات و در نجف اشرف مدفون گرديده است.حركات پيوسته وي به نفع فقرا بوده و املاك خود را وقف امورخيريه و كمك به سادات و برگزاري مجالس جشن دراعياد مذهبي وعزاداري روزهاي مذهبي نمود.اين موقوفات بنام شخص ايشان"موقوفات حاج آقا محمدملك" معروف است.63حبه از قريه ماربين بخش 14اصفهان،37.5 حبه از قريه احمدآباد ماربين بخش 14،23طاق از سلطان آباد ماربين بخش14اصفهان ودوباب آسياب در سلطان آباد و ده نو بخش16اصفهان كه درآمد آنها صرف ارحام فقير واقف،سادات فقير،آب كربلا ونجف و...مي شود.
يك از فرزندان آن مرحوم حاج محمد ابراهيم ملك التجارراه پدر را ادامه داد واز نيات پدر پيروي كرد و اموال قابل توجه تري را به نام موقوفه حاج محمدابراهيم ملك وقف بر امور خيريه و عام المنفعه نمود.و در باغ و عمارت انگورستان در محله پاقلعه كه در ايام حيات و سالها پس از مرگ او روضه خواني در آن برپا مي شود،مدفون است.(وفات سال1340ه.ق)
تيمچه ملك التجار شماره ثبت در فهرست آثار ملي ايران 9065 -10/3/82
بنايي با قدمت قاجاري كه در بازار اصفهان واقع است.در دالان كوتاه ورودي تيمچه چهار مغازه زرگري وجود دارد.در صحن اول تيمچه كه با سنگ فرش شده حوضي بيضي شكل با گلهاي زيبايي در كنارش ديده مي شود.قسمت اول تيمچه بنايي 2طبقه با نماي بسيار زيباي آجركاري و نقش و نگاره هاي جالب توجه و درهاي چوبي بسيار زيبايي دارد كه در طبقه همكف(اول)4مغازه و دوم 4مغازه بنكداري طلا وجود دارد.بعد ازعبور ازيك دالان كوچك با سقف مسطح به قسمت دوم تيمچه كه ساختماني دوطبقه داراي حياط سرپوشيده اي است به سه نورگير مي رسيم.درطبقه اول شامل10مغازه و طبقه دوم 8 مغازه وجود دارد.
اشعار فارسي داخل تيمچه در بالاي درِ ورودي كه به خط نستعليق بر زمينه كاشي لاجوردي رنگ نوشته شده و اثر طبع(طرب)فرزند هادي شيرازي مورخ سال1322هجري است بشرح زير مي باشد:
در زمان خسرو ايران مظفرپادشاه آن شهنشاهي كه نامش زيب هفت اقليم شد
هم بدور ظل السلطان حكمران اصفهان آنكه خم پشت سپهرش از پي تعليم شد
در اوان اين درخشان مهر وماه مملكت اين سرا بنيان او از مير با تكريم شد
پس بسر كاري ابراهيم و محمد اين بنا غيرت خلدبرين في احسن التقويم
الغرض چون ساخت اين عالي بنا را مير راد عقل را تاريخش از روح الامين تعليم شد
زد رقم كلك گهر سلك طرب تاريخ او اين بنا برپا در اصفاهان از ابراهيم شد 1322
در وسط هر دو مصرع شعر به خط نستعليق زرد بر زمينه كاشي خشت لاجوردي عبارت"يا اباعبدالله الحسين" بطور مكرر نوشته شده است.
ياريگانان اين نوشتار:
- بازارهاي ايراني- حسين سلطان زاده
- بازار بزرگ اصفهان- دكتر سيروس شفقي