سیاحان اروپایی

قبل از آنکه اصفهان به پایتختی صفویه انتخاب و به نصف جهان معروف شود، تعداد معدودی سیاح و جهانگرد از این شهر بازدید کرده و شرح سفرخود را به رشته ی تحریر در آورده اند. پژوهشگران می نویسد که از اواخر قرون وسطی، سفر سیاحان و جهانگردان به ایران آغاز شد و علت آن نیز وقوع جنگهای صلیبی بود.

اولین جهانگردی که در قرون وسطی به ایران سفر کرد بنیامین تودلایی بود که در سالهای 560 تا 569 ﻫ.ق برابر با 1164 تا 117۲ میلادی به کشور ما آمد، اما در سفرنامه ی او از اصفهان مطالبی نمی بینیم.

سیاحانی که پیش از دوره ی صفویه به شهر آمدند عبارتند از:

مارکوپولوی ونیزی

مارکو پولو در سال 1254 میلادی برابر با652 ﻫ.ق در بندر ونیز ایتالیا به دنیا آمدو چون پدر و عموی وی تاجر بودند، به کشورهای خارجی سفر می کردند و مارکو نیز در این سفرها آنان را همراهی می کرد. مارکو پس از 1۹ سال اقامت در چین، سفر به سایر کشورها را آغاز کرد و در سفر به ایران به اصفهان نیز آمد. مارکوپلو در سفرنامه ی خود اصفهان را یکی از هشت ولایت مهم ایران برشمرده است، اما متاسفانه درباره ی مردم اصفهان از جاده ی انصاف و اعتدال خارج شده و حتی در بدگویی از مردم این شهر به مبالغه نیز روی آورده است. این سفرنامه به فارسی ترجمه نشده است.

آمبروزیو کنتارینی ونیزی

کنتارینی نیز همچون مارکوپلو متولد ونیز است. سفرنامه ی او از این نظر اهمیت دارد که در دوره ی اوزون حسن آق قویونلو به ایران آمده وبه اصفهان دیدن کرده است. این دوره از تاریخ، یعنی دوران حکومت ترکمانان آق قویونلو و قراقویونلو تا حد بسیارکمی  تاریک است که علت این امر را نمی توان حملات مهاجران تیموری به ایران دانست. بنابراین، سفرنامه ی کنتارینی بیانگر این قسمت از تاریخ ایران است. این سیاح ونیزی در سال 877 ﻫ.ق برابر با 1473 میلادی به همراه یک گروه مرکب از کشیش، مترجم و خدمتکاران به ایران می آید. بسیاری از محققان سفر این هیئت را بیشتر سیاسی می دانند چرا که امپراتوری عثمانی در دنیا به قدرت رسیده بود و کشورهای اروپایی تصمیم داشتند ایران را بر ضد آن تحریک کنند. به همین سبب در سفرنامه ی کنتارینی کمتر به مطالب تاریخی و جغرافیایی بر می خوریم. این سیاح ایتالیایی از قم و نطنز و کاشان بازدید می کند و در اصفهان به حضور اوزون حسن می رسد.

وی در سفر نامه اش اصفهان را شهری وسیع توصیف می کند که هرگونه نعمت در آن فراوان است. کنتارینی همچنین از قله و میوه ی فراوان نیز در اصفهان به تفصیل مطالبی نوشته است.