گروه اصفهان شناسی زنده رود

هیچ کتیبه ای برای تعیین قدمت در بنا وجود ندارد. سیرو بنا را به شاه عباس دوم و یا شاه سلیمان اول صفوی نسبت داده است. اکثر جهانگردان این بنا را از کاروانسراهایی می دانند که به امر مادر شاه عباس ساخته شده است ولی مشخص نیست که منظور شاه عباس اول است یا دوم. وجه تسمیه ی بنا نیز به همین دلیل است. در این بنا خصوصیات و پیشرفت هایی دیده می شود که نشان دهنده ی انتساب آن به اواخر دوره ی صفویست؛ به طور مثال اصطبل های ستوندار که در کاروانسراهای قبل از دوران مغول دیده می شود بار دیگر در اواخر دوره ی صفوی معمول می شود. از طرفی تزئینات آجر کاری از ویژگی هاییست که دوباره از اواخر دوره ی صفوی معمول می شود. این تزئینات که در جان پناه کاروانسرا بکار رفته است قابل مقایسه با تزئینات جان پناه کاروانسرای ریاوادبستان است.( کاروانسرای ریاوادبستان که در نزدیکی نایین واقع شده، مربوط به زمان شاه عباس اول بوده است. در زمان شاه عباس دوم تعمیر شده و تزیینات جان پناه آن مربوط به زمان سلطنت شاه سلیمان صفوی بوده است. ماکسیم سیرو/ راههای باستانی ناحیه ی اصفهان و بناهای وابسته به آنها) احتمال دارد کاروانسرای مادرشاه در زمان شاه عباس دوم یا شاه سلیمان و یا شاه سلطان حسین بنا شده باشد. در دوره ی قاجار تقلیدهای زیادی از بنا صورت گرفته است؛درحال حاضر تزئینات بنا شامل آجرکاری نمای دیوار جان پناه است ولی در گذشته دارای کاشیکاری نیز بوده است. مصالح بنا شامل آجر و سنگ است.

به عنوان نمونه اصطبل های ستوندار گوشه های کاروانسرا در کاروانسرای پرش یا مشیری در راه بوشهر به شیراز دیده می شود. همچنین کاروانسرای راه دار در نزدیکی شیراز نیز تقلیدی از کاروانسرای مادرشاه است. در کاروانسرای ده بید نیز دو اصطبل در دو طرف کاروانسرا وجود دارد که به چهار تالار ستوندار در چهارگوشه منتهی می شود، این مسئله از کاروانسرای مادرشاه الهام گرفته شده است.

با توجه به خصوصیات ساختمانی، جلال و شکوه کاروانسرا، وجود قسمتهایی همچون اصطبل های ستوندارِ مخصوص، تالار پذیرایی، امکانات رفاهی مناسب همچون حمام و آب انبار، کاروانسرای مادرشاه از کاروانسراهای سلطنتی محسوب می شده و همانند کاروانسرای شیخ علیخان استقبال های رسمی از پادشاهان و سفرای خارجی قبل از ورود به اصفهان در آن صورت می گرفته است. همچنین موقعیت مکان نشان دهنده ی جنبه ی تشریفاتی و سلطنتی آن است، به طوریکه در فاصله کمتر از یک منزلی، کاروانسرای گز و کاروانسرای مورچه خورت واقع شده است.

توضیح: این کاروانسرا در سال ۱۳۷۸توسط بخش خصوصی خریداری و درسال ۱۳۸۴مرمت وبازسازی آن به طور کامل و تغییر کاربری به هتل سنتی انجام شده است ولی ازآن زمان تاکنون به دلایلی ازآن هیچ گونه استفاده ای نمی شود.(کلیه عکسها در بازدید اختصاصی ازاین کاروانسرا گرفته شده است)
سرچشمه های این نوشتار

1- بررسی کاروانسراهای ناحیه ی شمال اصفهان(برخوار) / فصلنامه ی علمی، فنی، هنری /تابستان و پاییز 85

2- راههای باستانی ناحیه ی اصفهان و بناهای وابسته به آنها / ماکسیم سیرو