در هفته ای که گذشت سری زدیم به مدرســـه ی چهـــاربـــاغ !         به موزه ی کاشی کاری اصفهان

به آخرین بنای با  شکوه عصر صفویه که  جهت تدریس و تعلیم طلاب دینی ساخته شد.

بنایی متعلق به زمان حکمرانی شاه سلطان حسین که زمان ساخت آن از 1116 تا 1126 ﻫ.ق است. بنایی که به قول بسياری از محققين هم مدرسه بوده و هم مسجد و با 8500 متر مربع مساحت، از آثار مهم و با ارزش عصر صفوی است که در اواخر حکومت اين خاندان در اصفهان ساخته شده است.

ذوق دیدار از مدرسه چنان بود که بی توجه به سردر و درب مجلل تزئین شده با طلا و نقره  و سنگاب موجود دروسط دالان و کاشیکاری های بی نظیرهشتی، یکراست وارد حیاط شدیم! و اشتیاق دیدن بخش های دیگر بنا سبب شد که مجالی برای بازگشت به دیدن سردر و هشتی نماند و آنها جزء آخرین قسمت های بازدید باشند!

ايوان ها و حجره های صحن چهار ايوانه مدرسه رو به باغی پر درخت قرار دارد که نهر فرشادی از آن می گذرد با اینکه این نهر هم بسان تمامی نهرهای این شهر و زاینده رودش خشک و بی آب بود اما، وجود چنارهای کهنسالش با ایجاد سایه و سرسبزی، فضایی فرحبخش و روحنواز پدید می آورد و البته به زیبایی و شکوه این بنا و تزئینات کاشیکاری آن می افزود.

بنا کلکسیونی ست از کاشیکاری های بی نظیر که بی اغراق هر بیننده را به تماشا جذب می کند و وی را تحت تاثیر قرار می دهد. کاشی های هفت رنگ ومعرق و گره سازی و معقل، باکتیبه های نستعلیق به خط عبدالرحیم جزایری و محمد صالح اصفهانی.

وقتی در فضای آرامش بخش حیاط مدرسه قدم می زنی وجود چنین شاهکاری انسان را به فکر می اندازد که در آن عصر بدون وجود رایانه و  word و photoshop  چگونه توانسته اند با این دقت، زیبایی و ظرافت با فونت های مختلف! این چنین زیبا و چشم نواز هنرآفرینی کنند!؟

معمارانی که تکه‌تکه ی کاشی‌ها را مثل پازل کنار هم گذاشته‌اند. خدا بیامرزدشان.

بازدید را از مسجد واقع در ضلع جنوبی شروع کردیم. مسجدی با گنبدی دوپوش و کاشی های آبی رنگ با معماری و طرحی زیبا که در نظر استادان بزرگ امروز این فن شاهكارى از صنایع ظریفه است و نظیر ندارد.

با منبر 12 پله ای یکپارچه از مرمر که از بهترین نمونه های هنر حجاری و سنگتراشی آن روزگار است و در کنار اين منبر، محراب نفيس و بسيار زيبای مدرسه قرار دارد که کتيبه بالای محراب و منبر نيز به خط عبدالرحيم جزايری است.

اشعاری که در اطراف سرسرای مدرسه به خط نستعليق بسيار زيبا به رنگ سفيد بر زمينه کاشی خشت لاجوردی نوشته شده به خط محمد صالح اصفهانی و مورخ به سال 1119 هجری است.

کتيبه افقی داخل گنبد نيز به خط عبدالرحيم جزايری و تاريخ 1121 هجری است.

و شبستانی مسقف و نیمه تاریک با درب منبت کاری بسیار نفیس با تزئینات ساده و سه محراب که کتیبه های اطراف آن را محمد مؤمن الحسینی به سال 1118 هجری کتابت کرده است.

ایوان بعدی ایوان شرقی است با کاشی های ریز و ظریف همراه با مقرنس های پر نقش و نگار و خطوط برجسته ی سوره های " قدر" و "عصر" به خط عبدالرحيم جزايری.

و سپس حجره هايی که در دو طبقه و در فواصل ايوان های مدرسه ساخته شده که اختصاص به سکونت طلاب علوم دينی داشته است. حجره‌هایی با گچبری، کاشی‌کاری، مقرنس، نقاشی‌های زیبا و ناودان‌های سنگی ؛ وچه لطفی دارد مطالعه در چنین فضایی!

اکثر اين حجره ها دارای نقشه ی يکسانی است و در جلوی اين حجره ها ايوان زيبا و خوش طرحی قرار دارد.

در جبهه شمالی مدرسه، ايوان شمالی با دهانه ی نسبتاً عريض و ارتفاع زياد قرار دارد با حوضی پر آب جلو آن و در مقابل جبهه ی جنوبی است که با مناره ها و گنبد زیبایش خود نمایی می کند .

داخل صحن در منبت کاری شده ی نفیسی قرار دارد و به بازار هنر که درعصر صفویه آن را بازارچه بلند یا بازار شاهی می خواندند باز می شود. این بازارچه ی زیبا و مرتفع نیز از نمونه های ارزنده ی  بازارهای دوران صفویه است و دکانهای آن به امر مادر شاه سلطان حسین وقف این مدرسه بوده و از د یگر موقوفات  مدرسه چهارباغ می توان باغها، مزارع، روستاها، املاک، دکانها، کاروانسراها و ساير مستغلات آن را نام برد که چگونگی آنها با حمله افغانها نامعلوم مانده است. مدرسه چهارباغ دارای کتابخانه ی کم نظير و با ارزشی بوده که در حمله افغانها نابود شده است. اين کتابخانه با کتب بسيار نفيس و کمياب در اختيار طلاب علوم دينی و ساير پژوهشگران و محققين آن روزگار بوده است.

در شرق مدرسه چهارباغ کاروانسرای مادر شاه واقع شده که مهمانسرای عباسی امروز است. و از لحاظ سبك معمارى در بین هتل هاى دنیا در زمان حاضر بى‏نظیر و منحصر به فرد است.

و آخرین حجره که متعلق است به شاه سلطان حسین با تزئینات طلا کاری شده و تنها حجره ای که دارای بخاری دیواری است و تزئینات گچبری آن بر گرفته از تاج شاه سلطان حسین است. وقتی داشتیم از این حجره عکس می گرفتیم این سوال به ذهنم رسید که پادشاه آن زمان ( شاه سلطان حسین ) چه نیازی به یک اتاق در این مدرسه داشته!؟  یعنی برای تحصیل دروس دینی وطلبگی!!؟

که البته به جوابی نرسیدیم! و دیروز جایی خواندم که : " خود شاه‌ سلطان‌حسین برای نشان‌دادن علاقه‌اش به تحصیل در مدرسه سلطانی، به شکل نمادین یک حجره مخصوص داشته ."

بر روی گلیم پهن شده ی کف، این ابیات نقش بسته است:

          فرش این مدرسه که روح فزاست         وقف نواب اشرف اعلاست(سنه 1118 ﻫ.ق)

زیلو یادگار آن زمان است و نقش آن برگرفته ازنقوش کاشیکاری مدرسه می باشد که البته با گذر سه قرن از بافت آن دیگر نقش و نگاری بر آن نمانده !

و در آخر رسیدیم به اول! به هشتی ورودی  که زیباترین  قسمت مدرسه از نظر کاشیکاری است

وسنگاب نفيس جلو در. شاهکارهنر سنگتراشی و خوشنويسی  که صلوات بر چهارده معصوم با تاريخ 1110 هجری بر روی آن حجاری شده است.

 

در اصلی مدرسه که با طلا و نقره تزئين شده نمونه بارز هنر زرگری و قلمزنی است که در دوران صفويه به نهايت تعالی و تکامل رسيده است.

بر دو لنگه چپ و راست اين در به خط نستعليق بسيار زيبا و به صورت برجسته، اشعاری نوشته شده است. خطاط اين اشعار محمد صالح اصفهانی خوشنويس برجسته آن عصر است.

 و بالاخره رسیدیم به سردر؛ سردری رفيع و با شکوه و زيبا با هفده طاق نمای دو طبقه آجری در اطراف در ورودی. سردر ساختمان مزين به کاشيهای ريز و ظريف  با مقرنس های زیبا و خطوط مختلف است که بخش ورودی بنا را تشکيل می دهد.

کتيبه سردر به خط نستعليق سفيد بر زمينه کاشی لاجوردی است که تاريخ 1112 را بر خود دارد و به وسيله عبدالرحيم جزايری کتابت شده است و نام حامی ساخت مدرسه را نوشته؛ الخاقان ابوالمظفر شاه سلطان حسین الصفوی الموسوی الحسینی بهادر خان.

دو دهانه سردر با کاشی های فيروزه ای تزئين شده و بر روی دو پايه سنگ مرمری به شکل گلدانی بسيار زيبا قرار گرفته است. در طرفين سر در دو سکوی مرمر بسيار نفيس و عالی نیز وجود دارد.

 این مدرسه معروف است به نامهای مدرسه سلطاني، مدرسه چهارباغ، مدرسه مادرشاه، مدرسه امام جعفرصادق(ع).

وجه تسميه مدرسه به سلطانی به اين علت است که در زمان شاه سلطان حسين ساخته شده و بدين جهت مدرسه چهارباغ ناميده می شود که در خيابان چهارباغ واقع شده است. و دليل آنکه مدرسه مادر شاه گفته می شود اين است که مادر شاه سلطان حسين چند کاروانسرا و بازار و ساير نهادهای اقتصادی را وقف بر آن کرده است.

و پس از پيروزی انقلاب اسلامی به مدرسه علميه امام صادق (ع)  نامگذاری شد و در حال حاضر به آموزش طلاب علوم دينی و حجره های آن نيز همانند عصر صفويه به اقامت طلاب اختصاص دارد.

اوژن فلاندن، ديولافوا، کنت دوگوبينو سياحانی هستند که از مدرسه چهارباغ دیدن نموده و آن را در یادداشت ها و خاطرات خود  شاهکار مسلم معماری دوران صفوی به حساب آورده اند.