کویر مرنجاب در شمال شهرستان آران و بیدگل از توابع شهرستان کاشان است. مرنجاب از دهستان ِ شهرستان ِ آران و بيدگل و در ٥٠ كيلومتري شمال شرق مركز اين شهرستان قرار دارد. كاروانسراي مرنجاب در موقعيت جغرافیایی’٧و‏‎‎ ْ٣٤ عرض جغرافيايي و ’٤٨و ‎ْ‏‎٥١ طول جغرافيايي، در ارتفاع ٨١٠ متري از سطح درياي آزاد در حاشيه جنوبي درياچه قم واقع شده است.

اصلی ترین راه های ورود به منطقه مرنجاب مسیر شهر آران به سمت پادگان و سپس جاده خاکی مرنجاب که پس از طی مسافتی در حدود 45 کیلومتر در جاده خاکی کوبیده شده به مرنجاب می رسد. قسمت عمده این کویر پوشیده از تپه های شنی و ریگزار است . کویر مرنجاب از نظر پوشش گیاهی بسیار غنی است . عمده پوشش گیاهی منطقه شامل گیاهان شور پسند از جمله درختهای گز و تاق و بوته های قیچ است .

نام کاروانسرا بر اساس نام منطقه که به کویر مرنجاب شهرت دارد گذاشته شده است. کاروانسرای مرنجاب که به دستور شاه عباس صفوی در کنار قنات مرنجاب بنا نهاده شده از جمله آثار تاریخی موجود در منطقه می باشد . قنات كنار كاروانسرا كه بركه بزرگي به وجود آورده است، آب شيرين دارد و اين در كوير نمك و شوره زار يك معجزه است. معجزه اي بي مانند كه رازش را هنوز نمي دانند. قلعه مرنجاب، كاروانسرايي است در كويرآران و بيدگل كه در مسير راه ابریشم قرار دارد و كاروانها براي سفر به خراسان، اصفهان، ري و بالعكس از اين مسير مي گذشتند.

درباره دليل ساخت اين قلعه و كاروانسرا در كنار درياچه نمك، نقل است كه شاه عباس با وجود ايجاد كاروانسرا و قلعه هاي متعدد در سراسر كشور، در اين منطقه تأسيسات دفاعي تعبيه نكرده بود، چون تا آن زمان دشمنان به خاطر درياچه نمك و گستره كوير، از اين سوي به پايتخت هجوم نبرده بودند. یورش ازبكها و افغانها از طريق درياچه ی نمك به كاشان كه تا اصفهان پيش رفتند، شاه عباس را به صرافت انداخت تا در سال ۱۰۱۲ قمري سريعاً يك پايگاه نظامي در اين منطقه ايجاد كند و جلوي تهديد را بگيرد. بالاي كاروانسرا به شكل سنگرهاي ديدباني است و ذكر شده است كه هميشه ۵۰۰ پاسدار مسلح در قلعه حضور داشتند و امنيت عبور كالا از چين به اروپا و بالعكس را در اين منطقه تأمين مي كردند.

اما با توجه به این که این راه به مدت دوهزار سال یکی از مسیرهای اصلی تردد میان خراسان بزرگ و ری با سپاهان و فارس بوده است، بی‌تردید در کنار این برکه ی آب شیرین می‌بایست تاسیسات رفاهی کاروانیان نیز موجود می بود. تاسیساتی که نبود امنیت و قدرت مرکزی آن را به مرور زمان به ورطه نابودی و فراموشی کشانیده است. نمی‌توان تصور کرد که اندیشمندان هخامنشی، آزادگان اشکانی، توانمندان ساسانی و آزادیخواهان آل‌بویه این جاده مهم را فراموش کرده و آن را به حال خود رها نموده باشند. به ویژه اینکه این منطقه تیول خاندان مهران بوده و این خاندان به سبب برقراری مستقیم در جاده ابریشم، اهمیت به‌سزایی به امنیت و رفاه کاروانیان می‌داده‌اند. دیگر اینکه اصل اختراع کاروانسرا هم از ایران است و هرودوت از 110 کاروانسرا در جاده شاهی نام می‌برد. اما از آنجاییکه در زمان صفویه مسیر پایتخت اصفهان تا مشهد اهمیت ویژه‌ای داشته ، این جاده مورد رسیدگی بیشتری قرار گرفته است.
جاده سنگفرش کویری که برجای مانده از دوران شکوهمند هخامنشیان و ساسانیان بوده، در زمان صفویه بازسازی و تکمیل شد. جاده‌ای که همچون یک فانوس دریایی ، مانع از گم‌شدن رهروان کویر بی‌پایان می‌شده است.

مسير مرنجاب، پایتخت، اصفهان را از طريق كاشان به جاده سنگفرش کویر پیوند می‌داده است. اين مسير از گرمسار به طرف پايين منحرف شده و تا سياه‌كوه ادامه مي‌‌يابد و به جاده دستكن متصل مي‌گردد. دستكن در ادامه مسير مرنجاب، محل انشعاب جاده‌اي بوده كه كاشان را به گرمسار و ورامين مرتبط مي‌ساخت. شاخه‌ای از این جاده به سوی اردستان و شاخه‌ای به جانب يزد ادامه پیدا می‌کرده است. مجموعه اين مسيرها به عنوان مویرگ‌هایی برای اتصال به شاهرگ جاده ابريشم در بخشی كه دامغان را به ری پیوند می‌داده، عمل می ‌كرده است.
کاروانسراهای مرنجاب،قصر بهرام، ده نمک، سرخه و چندين کاروانسراي ديگر در اين مسير است. کاروانسراي مرنجاب و قصر بهرام در راه سیاه کوه و جاده کویرنمک قرار دارد. مرنجاب از شرق به دشت کوير و از جنوب شرقی به دو کوه يخاب و کوه لطيف منتهي مي‌شود.
از آران و بيدگل تا کاروانسراي مرنجاب در حدود دو تا سه ساعت راه است. در اين مسير هيچ روستايي وجود ندارد و تنها چند کشتزار کوچک آن هم در آغاز راه در منطقه چهار طاقي هست. در طول مسير تنها يک چاه آب قرار دارد که در نزديکي جاده خاکي کاروانسرا است.

نقشه ی کاروانسرای مرنجاب مربع شکل است. کاروانسرا از چندین اتاق شاه نشین تشکیل شده که به دور حیاطی در ابعاد 20×30 متر قرار دارند. کاروانسرا با گچ و آجر ساخته شده و دارای اتاق ها و اصطبل های متعدد و 6 برج است. در ضلع جنوبی کاروانسرا استخر آبی در ابعاد تقریبی 4×10 متر قرار دارد. وجود چنین چشمه ی پرآب و زلالی به همراه چندین درخت بلند قامت در میان کویری خشک، نعمتی بس بزرگ و شگفت انگیز است که موجب حیرت و تعجب مسافرانی است که به این کاروانسرا می آیند.

این بنا در طول چند سال گذشته توسط اداره ی کل میراث فرهنگی استان اصفهان به طور کامل مرمت و بازسازی شده و دارای امکانات کامل آب و برق است.

۱.Kimiaairline.blogfa.com

Aftab.ir.۲

۳.Irandeserts.com

۴.shampilix.wordpress.com