۱- شکل و ساختمان

عظمت کبوتر خانه های ایران، هم در بزرگی و گنجایش فوق العاده و هم در اشکال متنوع و گوناگون است. معماری تکامل یافته ی داخلی و فضاهای خیال انگیز و استثنایی آنها به مراتب از شکل بیرونی آنها پیچیده تر و زیباتر است و هم تمهیداتی در آنها به کار رفته به نحوی که می توان گفت کاربست هیچ علمی بدون رعایت زیبایی و کاربست هر زیبایی بدون فایده ی علمی نبوده است. از این رو همخوانی و همراهی متوازنی از علم و هنر در کالبد کبوترخانه ها پدیدار شده است. کبوترخانه باید مانند یک دژ نظامی در برابر دشمنان کبوترها، که کم نیستند، مقاوم  و نفوذناپذیر باشد، این نفوذناپذیری، نه تنها در برابر قوش، قرقی، جغد، کلاغ، گربه، روباه و تا حدی آدمیزاد، بلکه در برابر مار و موش نیز باید باشد. موش اگرچه دشمن کبوتر به شمار نمی آید، اما با ایجاد سوراخ در زیر پی های کبوترخانه، راه را برای ورود مار آماده می کند. جز این ها، ساختمان کبوترخانه باید چنان محکم و ضد تشدید ( رزنانس) بنا شده باشد که در مقابل ارتعاشات و زلزله تشدید یابنده ای، که نه ارتعاشات پوسته زمین بلکه پرواز همزمان و دسته جمعی گاه بیش از چهارده هزار کبوتر، که در اثر برخاستن صدا و یا ترسیدن کبوتران به هر دلیلی ایجاد می شود، مقاومت کند. بنابراین شاید بتوان گفت که کبوتر خانه های ایران، نخستین ساختمان های ضد زلزله در جهان هستند که شایسته است توسط اهل فن مورد توجه و مطالعه قرار گیرد.

همچنین به منظور آسایش و امنیت کبوتران، کبوترخانه ها در مکان های امن و درجاهایی که آب و دانه به آسانی در دسترس باشد، بنا می شوند. تهویه و حرارت درون کبوترخانه ها هم حائز اهمیت است تا کبوتران بتوانند در شرایط مساعد به تخم گذاری و تولید نسل بپردازند. همچنین با توجه به محدود بودن دید کبوتران در تاریکی، روشنایی داخل برج به نحوی تأمین شود تا به راحتی بتوانند لانه را پیدا و به آسانی تردد کنند. از این رو ورود و خروج کبوتران نیز باید از طریق ورودی های حساب شده یا در طرفین و یا از بالا و به راحتی از خارج به  داخل و به عکس صورت پذیرد.

کبوترخانه ها همچنین از مصالح محلی و بوم آورد ساخته شده و به همین دلیل در ساخت آنها کم ترین خسارت به محیط زیست وارد آمده است. از طرفی کبوترخانه ها پس از تمام شدن عمر مفیدشان، در قالب خاک بازیافتی و مورد استفاده در مزارع، به چرخه ی طبیعت باز می گردند.