علل ویرانی کبوتر خانه ها

تخریب و از بین رفتن برج های کبوتر چه بسا متأثر از دلایل زیر است:

1. مالکیت برج ها نسل اندر نسل به فرزندان رسیده و بیش تر آنها متعلق به ورثه ی مالکان قبلی ست. درچنین شرایطی اگر میان مالکان اختلاف بروز کند تعمیر و نگهداری برج ها به تعویق می افتد و مهم تر این که رسیدگی نکردن به کبوتران، به ویژه دانه ندادن به آنها در فصل های سرد، سبب مهاجرت کبوتران و از فعالیت افتادن تدریجی برج می شد. به نحوی که با گذشت یک نسل، برجی آباد تبدیل به برج ویران می شود.

2. گسترش شهرها و روستاها و ازدیاد جمعیت و سروصدای وسایل نقلیه و ساختن بناهایی در اطراف برج ها، باعث مهاجرت کبوتران شده و برج به تدریج متروک و به سبب عدم توجه در نگهداری و بهره برداری نکردن از آن مخروبه می شود.

3. بالا رفتن بهای زمین های اطراف برج ها و تبدیل زمین های زراعتی به مسکونی و ایجاد واحدهای صنعتی، بهره برداری از برخی برج ها را غیر ممکن می سازد  در برخی موارد حتی دیده شده که برج هایی را شبانه تخریب کرده اند.

4. تیر اندازی و دام گذاری در اطراف ( پانصد متری ) برج ها ممنوع است، و اگر شکارچیان به برجی رخنه کنند، در مدتی کوتاه کبوتران مهاجرت می کنند و در نتیجه برج که دیگر از آن بهره برداری نمی شود، متروک و مخروبه بر جای می ماند.

5. در فصل های سرد که صحرا فاقد دانه و پوشیده از برف است باید برای کبوتران دانه ریخت و دانه ریزی معمولاً روی بام و یا اطراف برج ها صورت می گیرد. دانه ها معمولاً ارزن، گندم و یا سایر دانه های مورد علاقه ی کبوتران است. البته این دانه ریزی ارزان تمام نمی شود اما این حسن را دارد که نه تنها جلو کوچ کبوتران را می گیرد، بلکه کبوتران دیگر را نیز جذب می کند.

6. برج ها را باید حتی المقدور از آفت، حفظ و حراست کرد. آفت اکثر برج ها مار، شاهین، باز، بوف، نوعی موش، گربه، روباه، شغال و خانه لک لک است. مارها در بیشتر برج ها رخنه می کنند. برای جلوگیری از ورود آنها به داخل برج ها از کمربند گچی یا به اصطلاح محلی « شال گچی » استفاده می کنند. این کمربند گچی در تمام برج ها دیده می شود و چنانچه مار بخواهد از آن عبور کند به علت صاف بودن سطح گچی به پایین می افتد، ولی اگر سوراخ و یا رخنه ای در پایین کمربند وجود داشته باشد مار به داخل برج نفوذ می کند و در مدت کوتاهی تعداد زیادی کبوتر را از بین می برد. یادآور می شود که این شال گچی از دیدگاه روانشناسی جانوری برای کبوتران نشانه ای از خانه بودن بناست. با همه ی تدابیری که بکار می بندند چنانچه مارها به داخل نفوذ کنند، برای از بین بردن آنها باید از شیر و پودر آهک استفاده کرد. بوف نیز از جمله آفت های برج است که در عرض یک شب خون صدها جوجه کبوتر را می مکد و آنها را می کشد. این آفت غالباً از سوراخ های کنگره و دیوارهای بیرونی به داخل برج رخنه می کند.

7. ایجاد نهادهای صنعتی و خدماتی جدید – به ویژه صنایع بزرگ و سنگین – یکی دیگر از دلایل اصلی تخریب و نابودی کبوترخانه هاست. در برخی از این موارد، انگار کبوتر خانه ها مزاحم و مخل امنیت بشمار می آیند. برای مثال فرودگاه اصفهان در جانب شرقی این شهر، بسیاری از کبوترخانه ها را از بین برده و یا حداقل از رونق انداخته است. صنایع سنگینی همچون فولاد، صنایع نظامی و صنایع هلیکوپترسازی در غرب و جنوب غربی شهر و استان اصفهان و در شهرهایی چون مبارکه نیز به روند تخریبی کبوترخانه ها شتاب و شدت بیشتری بخشیده است.

8. تغییر الگوی کشت نیز در برخی نقاط باعث از بین رفتن نقش و کارکرد کبوترخانه ها، به سبب نیاز نداشتن الگوی جدید به محصول کبوترخانه و یا منطبق نبودن محصول کشاورزی با الگوی تغذیه ای کبوتران، شده است. برای مثال در شهر گلپایگان با احداث یک کارخانه ی بزرگ تولید محصولات لبنی، بسیاری از کشاورزان اقدام به کشت علوفه برای تعلیف دام هایشان کرده اند و دیگر از تنوّع کشت محصولات کشاورزی خبری نیست.

9. به علت وجود رقیب بزرگی چون کود شیمیایی و دیگر کودها با هزینه ی کم تر و دسترسی آسانتر به آنها، مالکان و کشاورزان مایل به نگهداری و حتی تعمیر برج ها – مگر در مواردی – نیستند که این هم می تواند مهم ترین دلیل متروک شدن برج های کبوتر قلمداد شود ( محمودیان و چیت ساز، 1379، ص 214-216).